Laatst geüpdatet op 5 augustus 2024
Het autonoom zenuwstelsel is ons persoonlijk alarmsysteem en onderdeel van een veel groter systeem. Het regelt onze ademhaling, hartslag en spijsvertering en het bepaalt onze fysieke en emotionele staat aan de hand van signalen. Het scant voortdurend onze omgeving en onze innerlijke wereld en staat in dienst van onze overleving.
Indrukwekkend systeem en dus de moeite waard om eens wat meer over te weten te komen. Want wat ik erover wist had vooral te maken met een overtuiging die ik had opgeslagen. En waar ik me bewust van werd.
Vroeger als kind hoorde ik vaak zeggen dat mensen die emotioneel en gevoelig zijn ‘een zwak zenuwgestel’ zouden hebben. Het had een negatieve lading. Helaas heb ik dit meegenomen in mijn volwassen leven: gevoeligheid en emoties hebben te maken met zwak zijn.
Je persoonlijk zenuwstelsel leren kennen en kalmeren draagt bij aan ontspanning in de wereld!
Want de staat van je autonoom zenuwstelsel bepaalt hoe je naar de wereld kijkt. Zijn we bang, boos, onrustig? Dan dragen we dat bij aan angst, woede en onrust in de wereld.
Als er iets is wat ik absoluut niet wil dan is dat bijdragen aan spanning in de wereld/onze maatschappij. Ik wil juist bijdragen aan ontspanning. Dat begint met bewustwording van spanning in je lijf, angst, het altijd aan staan of juist het gevoel van helemaal uitgeschakeld worden.
En de volgende stap is het leren kennen van je persoonlijk zenuwstelsel. Voor mij begon dat met de Polyvagaal theorie, bij mijn coach. Blijf lezen, het wordt echt interessant, misschien hier en daar een beetje theoretisch maar dat kan niet anders. Tenminste als je ook je persoonlijk zenuwstelsel wilt leren kennen en kalmeren.
DE DRIE PIJLERS VAN DEZE THEORIE
- NEUROCEPTIE: HET OP DE ACHTERGROND SCANNEN (de 1e pijler)
Het identificeert bv een vertrouwde omgeving. Daarom voelt thuiskomen dus zo fijn ☘️
En ken je de situatie dat je ergens voor het eerst aankomt? Je scant wie er is en of je iemand kent, waar je gaat zitten en waar liever niet. Ons autonoom zenuwstelsel doet dit al je hele leven voortdurend maar in zo’n situatie ben jij je er meer bewust van.
Omdat mensen sociale wezens zijn, spelen signalen van anderen een grote rol in dit scannen. Wanneer iemand schrikt of wegvlucht, worden we onmiddellijk alert, zonder er bewust over na te denken. Daarom reageren we voortdurend en onbewust op signalen van andere mensen, zoals gezichtsuitdrukkingen, oogopslag, stem, houding en gedrag.
Het is om die reden dat de stewardess is getraind om ten allen tijde rustig en vriendelijk te blijven en dat uit te stralen.
Dat het zenuwstelsel vanaf het allerprilste moment van ons bestaan continu aanstaat om ons te beschermen en in leven te houden, dat het werkt op een diep en onbewust niveau en dat ons denken er totaal niet bij betrokken is... Ik word er duizelig van als ik langer dan een moment bij zoiets stilsta!
Het systeem scant ook de ’tijgers in ons hoofd’
Oerinstincten werkten goed voor onze voorouders die met de gevaren van die tijd te maken hadden. Daar moesten ze voortdurend vluchten, vechten of bevriezen (net doen of ze dood waren) om te overleven. Prima dus dat ze signalen van naderend gevaar kregen van het zenuwstelsel als er een tijger in de buurt was.
Op de ‘tijgers in ons hoofd’ reageert het systeem nog steeds precies zo.
Wanneer we vandaag de dag in een situatie zijn zoals hierboven beschreven (de eerste keer ergens aankomen) zeggen we dat we ‘de kat uit de boom kijken’ of dat het een beetje ongemakkelijk voelt. We noemen het niet onveilig.
Ons zenuwstelsel maakt geen onderscheid tussen onveilig en ongemakkelijk, of tussen veilig en fijn. Bij een gevoel van veiligheid zorgt het voor prettige stoffen zoals endorfine of dopamine in ons lichaam. Bij een gevoel van onveiligheid produceert het stoffen als cortisol en adrenaline die een gevoel van spanning in ons lichaam geven.
Dit weten maakt dat je meer grip hebt op spanning in je leven.
EVEN VOOR DE VOLLEDIGHEID:
Het complete zenuwstelsel is een groot systeem en is verspreid door het hele lichaam zoals we zien op de illustratie. Grofweg gezien bestaat het uit twee delen (het centrale en het perifere genoemd). Het perifere deel is ook weer opgedeeld in twee onderdelen, het somatische en het autonome stelsel. En over deze laatste gaat het hier.
Ben je geïnteresseerd in de andere delen, dan kun je o.a op deze website meer informatie vinden.
- HIËRARCHIE (de 2e pijler)
De drie staten waar het zenuwstelsel ons doorheen laat gaan aan de hand van de signalen die het oppikt uit ons innerlijk en onze omgeving:
Nervus Vagus, ventrale baan: loopt langs de buikkant en is het jongste deel. In deze staat zijn we in verbinding met onszelf en anderen. We voelen balans, ontspanning, rust en veiligheid. Het is ons ‘rempedaal’.
De Sympathicus: in het midden van het ruggenmerg. Het reageert op signalen van gevaar (dit voelt niet fijn) en mobiliseert ons om te vechten of te vluchten. We zijn alert, er wordt adrenaline aangemaakt, de hartslag en bloeddruk verhogen en de spijsvertering vertraagt. Het is ons ‘gaspedaal’.
Nervus Vagus, dorsale baan: loopt langs de rugkant en is het oudste deel. Het reageert op signalen van extreem gevaar (ik kan dit niet aan). Het haalt ons uit verbinding en uit bewustzijn. We zijn op onszelf, in rust en herstel wanneer we veilig zijn. Bij onveiligheid: in een staat van inzinking (bevriezen/verdwijnen).
De ventrale baan in de Nervus Vagus is onze thuisbasis maar hier zijn we niet de hele tijd Als we goed functioneren gaan we door alle drie de staten heen gedurende de dag. Van de ene naar de andere en weer terug. Altijd via de sympathicus terug naar boven of via de sympathicus afdalend naar beneden
Een voorbeeld van hoe we onbewust door die staten gaan:
Je komt thuis na een fijne dag op het werk, je bent veilig. Je bent in de ventrale staat.
’s Avonds ga je naar een workshop met een leuke collega. Maar als je daar voor de deur staat meldt ze zich af, ze voelt zich niet lekker. Je wordt onzeker en twijfelt. Je vind het nooit leuk om ergens alleen naar binnen te gaan waar je waarschijnlijk niemand kent. Je bent alert en voelt wat spanning in je lijf. Je bent in de sympathische staat.
Dan komen de ‘verhalen’ in je hoofd, de minder leuke ervaringen van ergens alleen zijn. Je had er zoveel zin in en baalt ervan dat je collega op het laatste moment afzegt want nu kan jij ook niet. Je voelt teleurstelling en frustratie. Je loopt terug naar de auto. Je bent in de dorsale staat.
Terwijl je wegrijdt komt toevallig je lievelingsliedje voorbij op de radio en daar word je altijd meteen vrolijk van. Al snel denk je ‘ik ga wel want ik heb er hartstikke zin in en ik kan dat. Is er niks aan dan ga ik gewoon weer weg’. Je bent terug in de sympathische staat.
Aangekomen zie je meteen een aantal leuke bekenden, zij komen met een vrolijke lach naar je toe en zeggen ‘wat leuk dat je er ook bent, kom je bij ons zitten?’.
Je bent blij dat je bent gegaan. Je bent weer in de ventrale staat.
Prima toch, wat is daar zo bijzonder aan? zou je misschien kunnen denken? Snap ik. Want wanneer het goed met je gaat en je prima functioneert in het leven dan is dit niet zo spectaculair.
Het gaat niet een leven lang altijd goed. En het gaat niet met iedereen goed. Veel mensen lijden en zijn bang, boos, eenzaam, ervaren stress of hebben een burn-out. Hun zenuwstelsel is ontregeld. Zij blijven ‘vastzitten’ in de vechten/vluchten of bevriezen staat.
Emoties en fysieke ervaringen zijn sterk met elkaar verbonden vanuit het perspectief van het autonome zenuwstelsel
Je kent bijvoorbeeld (één van) deze signalen in je lichaam wel:
- opgetrokken schouders
- gefronst voorhoofd
- hoge ademhaling
- hartkloppingen
- spijsverteringsproblemen
- strak gevoel om je middenrif
- pijnlijke rugspieren
- slapeloosheid
HET VERHAAL OVER HOE WE ONS VOELEN
Het verhaal is wat we dénken over hoe we ons voelen dus dat komt ná de staat waarin het zenuwstelsel ons brengt. Leren luisteren naar onze gedachten en emoties is dus essentieel. Welk verhaal komt naar boven bij spanning, klopt dat? Kunnen we het aanpassen of loslaten?
Soms kan ik te lang in de dorsale baan zitten, lekker veilig in m’n eigen bubbel, zo voelt dat. Dan realiseer ik me dat het te lang duurt doordat ik me minder goed ga voelen en dwing ik mezelf om mijn wandelschoenen en jas aan te trekken en naar buiten te gaan. Ik voel me daarna altijd beter. Ik heb lange periodes van freeze gekend. Dat voelde als verdwijnen en dat is het ook volgens de Polyvagaal Theorie weet ik inmiddels.
Dat bevroren gevoel lijkt op vroeger wanneer je maar niet gevonden werd bij verstoppertje spelen. Dan zat je alleen in je schuilplaats. Je haalde nauwelijks adem en maakte geen geluid, niemand zou je ooit nog vinden.
Deze dingen terugkijkend leren begrijpen maakt het thema boeiend. Als je begrijpt hoe het werkt en je eigen zenuwstelsel leert kennen, draagt dat bij aan je welzijn en levenslust.
Probeer te vinden wat jouw persoonlijke zenuwstelsel kalmeert zodat je kan bijdragen aan ontspanning in de wereld
Lopen in de natuur (de achtergrondfoto is op het strand van Terschelling) of een goed gesprek met een vriendin kalmeert mijn zenuwstelsel, net als bepaalde muziek, yoga en meditatie. Wat werkt voor jou, en hoe, waar en met wie?
DE BEROEMDE NERVUS VAGUS
Voor ontspanning hebben we de nervus vagus nodig. De Latijnse naam nervus vagus betekent zwerver. Deze zenuw beweegt zich namelijk in twee richtingen vanuit zijn oorsprong in de hersenstam. Eén naar beneden, door de longen, het hart, het diafragma en de maag en één omhoog door de nek, keel, ogen en oren. Je zou je er goed een boom bij kunnen voorstellen.
In het boek The garden within van Dr. Anita Phillips noemt zij het dan ook: the tree of life.
Zo legt zij uit hoe ze dat ziet:
Eén zenuwcel lijkt op een een kiemplantje aan de onderkant (zie illustratie).
“We spiegelen de natuur, we hebben een innerlijke tuin. De ‘levensboom’ is geplant in ons hart. Het heelt en kalmeert ons..”
Uit het scheppingsverhaal in Gen.2: “er is een tuin geplant in het oosten van Eden.
Een rivier stroomde door de tuin en splitste zich op in vier delen” (Onze aorta komt uit het hart en splitst zich op in de vier belangrijkste aders).
In het boek beschrijft Dr. Phillips hoe belangrijk EMOTIES zijn voor ons
‘..We hebben geleerd dat emoties een signaal van zwakte zijn maar ze zijn een belangrijk onderdeel van ons. Ze zijn de bodem van onze innerlijke tuin. Ze voeden onze gedachtes.
Hoop begint altijd met een gevoel en is als water voor de bodem. Als we de hoop verliezen en uit contact met anderen gaan of niemand meer kunnen bereiken, komen we in de vechten of vluchten-modus.
Er zijn zoveel boze mensen. Ze zijn in actieve afweer. En als hen dat niets oplevert regelt het oerinstinct dat ze uitschakelen, uit contact gaan en in isolatie. Ons oerinstinct, dat ons altijd alleen maar wil beschermen, doet dit als reactie op ondragelijk lijden..’
- CO-REGULATIE (de 3e pijler)
Dr. Vivek Murthy schrijft in zijn boek Together over het belang van sociale verbindingen en hoe we de wereldwijde epidemie die eenzaamheid heet ermee kunnen bestrijden.
De kracht van contact en sociale verbondenheid (dat is co-regulatie)
Contact maken met anderen en praten over hoe je je voelt met iemand die je vertrouwt helpt altijd omdat het ons gevoel van veiligheid en verbonden zijn versterkt.
We zijn geprogrammeerd om te verbinden. Emoties en gedrag worden bijgestuurd in onderling contact. Afstemming met iemand die zich in de ventrale staat van veiligheid en rust bevindt, kan ervoor zorgen dat het zenuwstelsel van de ander daardoor beïnvloed wordt en dat er ontspanning komt. Het is een wezenlijk onderdeel van overleving. We doen het samen!
Alle mensen hebben contact nodig, ook fysiek contact
We hebben allemaal behoefte aan veilige contacten! Een goede 20 seconden knuffel wordt beloond met een dosis oxytocine dat vrijkomt in het lichaam. Niet voor niks het knuffelhormoon genoemd. Als een baby geen respons krijgt van de ouder kan hij uiteindelijk daaraan zelfs overlijden.
Allemaal betekent niemand uitgezonderd dus ook de mensen die we herkennen aan hun afgesloten houding, de muur om hun hart en lijf. Die niets willen horen over verbinding en kwetsbaar zijn.
En ook de mensen die met de kracht van boosheid hun angst en verdriet beschermen. En de mensen die uit contact zijn gegaan en in eenzaamheid hun tijd uitzitten.
We kunnen niet iedereen redden maar als ze op ons pad komen, wat kunnen wij dan doen?
Dr. Phillips zegt ‘wij kunnen een veilige plek zijn voor ze. We kunnen onze eigen angst en ons eigen verdriet laten zien in plaats van zeggen wat ze moeten doen. Daarvoor moeten we in balans zijn. Dus is het belangrijk om goed op onze innerlijke levensboom te passen’.
'Niet alleen de angst is besmettelijk maar ook de rust en de vrede'
Dietrich Bonhoeffer (verzetsstrijder, 1906-1945)
Andere bronnen:
LEES HIER MIJN BLOG ‘WAT IS JOUW BIJDRAGE AAN DE WERELD’
Als je dit artikel waardevol vindt wil je me dan helpen deze boodschap te verspreiden? Dat kan door het te delen via de social media knoppen rechts. Alvast dank daarvoor!